Kripto finans ekosisteminde yatırım yapmak, dijital varlıklar satın alıp satışa sunmak için bir kripto para borsasına ihtiyaç duyulur. Kullanıcılar kendileri için ideal olduğunu düşündüğü bir kripto para borsasına e – posta ve güçlü bir şifre ile kayıt olabilir, doğrulama işlemini takiben kripto para alışverişine başlayabilir. Standart kripto para borsalarına kayıt olma süreci çıkarıldığında, merkeziyetsiz borsalar ve standart borsalar belirli yönlerden farklılık gösterse de benzer bir çalışma prosedürüne sahiptir.
Merkeziyetsiz borsa; işlemlerin yalnızca iki kullanıcının cüzdanları arasında gerçekleştirildiği (bir üçüncü partinin sınırlı katılımı da söz konusu olabilir), genellikle kripto yatırma – çekme süreçlerinin olmadığı borsa sistemidir. Pratik bir kullanım sunan merkeziyetsiz borsa teknolojisini hızla gelişmekte, bu gelişime paralel artışla kullanılmaya başlanmaktadır. Bugün için, satın almak istenen kripto varlıkların tamamını merkeziyetsiz borsalarda bulmak mümkün olmasa da yakın gelecekte bu tür sorunların giderileceği öngörülmekte.
Merkeziyetsiz Borsa (DEX) Nasıl Çalışır?
Kripto varlık yatırımcılarının başladığı, Bitcoin’in kullanıcılara sunulduğu günden bu zamana değin kripto para borsaları, kripto finans ekosisteminde bulunan ögelerin alınıp satılabilmesinde oldukça önemli bir yer tutar. Global bir yatırımcı tabanını bir araya getiren kripto para borsaları olmadan, bugüne kıyasla çok daha düşük likidite seviyesi ve kripto varlıkların doğru fiyatı üzerinde uzlaşma sağlanması hayli güç olabilirdi. Teknolojinin dur durak bilmemesi, kripto platformlar üzerinde de yeniliklere, farklılıklara yol açtı.
Kullanıcı, banka transferi, kredi veya banka kartı vasıtasıyla standart bir merkezi borsaya para (itibari para veya kripto para) yatırabilir. Kripto para yatırıldığı takdirde artık yatırılan kripto paraların kontrolü kullanıcıya ait değildir. Elbette kripto paranın kullanılabilirliği, yani alım ve satım işlemlerinin kontrolü bırakılmaz.; ancak, kullanıcı artık bu fonları blok zincir üzerinde kullanamayacağı için teknik olarak kontrol kendisinde değildir. Fonlara ait özel anahtarlar da kullanıcıya ait değildir.
Fonların özel anahtarlarının kullanıcıya ait olmaması; bir çekim işlemi yapılması halinde borsadan kullanıcı adına bir işlem imzalanmasının talep edildiği anlamına gelir. Alım satım işlemi yapıldığında, işlemler blokchain üzerinde gerçekleşmez; borsa, mevcut veri tabanında bulunan bakiyeleri kullanıcılara dağıtarak işlemi gerçekleştirir. İş akışı ve prosedür genellikle problemsiz ilerler. Zira, alım satımlar blok zincirin yavaşlığından etkilenmez ve tüm aksiyonlar bir tek birimin sistemi dahilinde gerçekleşir.
Kripto paraları satın almak ve satışa sunmak oldukça kolaydır. Bununla birlikte, yatırımcının kullanabileceği pek çok araç vardır. Fakat tüm bu özellikler sayesinde yatırımcıya sunulan imkanların bedeli ise “bağımsızlık” olarak karşımıza çıkar. Yani, kullanıcılar paraları konusunda ilgili borsaya güvenmek durumundadır. Netice itibariyle, bir hacker saldırı sonucu sistem zarar görebilir, fonlar çekilebilir veya sistem sahipleri tarafından fonlar alıkonabilir, çalınabilir.
Merkeziyetsiz Borsa Özellikleri, Avantajları ve Dezavantajları
Merkezi platformların yatırımcılar gözüyle içerdiği ve bir üst paragrafta açıklanan risk, birçok kullanıcı için kabul edilebilir düzeyde olduğu için borsa tercihleri üzerinde çok etkili değildir. Ancak, yine de bu riski almak istemeyen, mutlak itimat edemeyeceği bir sisteme varlıklarını emanet etmek isteyen yatırımcılarsa merkeziyetsiz borsa kullanımına yönelir. Zira merkeziyetsiz borsa (DEX), emirlerin zincir üzerinde gerçekleştiği ve kullanıcıların varlıklarını bir üçüncü kişiye/sisteme emanet etmediği borsadır.
- KYC değildir. Dolayısıyla kullanıcı kimliğinin bir başkası tarafından kontrol edilmesi gibi bir prosedür söz konusu değildir. Kullanıcının gereksinim duyacağı tek unsur, bir kripto para cüzdanıdır.
- Üçüncü kişi/karşı taraf riski yoktur. Ciddi ihlallerde dahi yatırımcıların fonları ve kişisel bilgileri risk altında değildir.
Merkeziyetsiz borsaların birçok önemli avantajı bulunmakla birlikte, başlıca avantajları bu şekilde. Buna karşın DEX’lerin dezavantajları da yok değildir. Merkeziyetsiz borsaların başlıca dezavantajları şu şekilde sıralanabilir:
- DEX’ler konvansiyonel borsalar kadar başarılı kullanılabilirlik sunmazlar. Kullanıcı dostu olmadığını ileri sürmek doğru olmasa da geleneksel borsalara kıyasla hayli geride olduğunu belirtmekte fayda var.
- İşlem hacmi ve likidite açısından değerlendirildiğinde, CEX’lerin (merkeziyetli borsalar) DEX’lere (merkeziyetsiz borsalar) kıyasla çok daha avantajlı olduğu açık.
- Merkeziyetsiz borsalar bugün için çok büyük bir kullanıcı kitlesine sahip değildir; dolayısıyla, belirli bir kripto para için işlem yapmak istendiği takdirde, ilgili kripto para için her zaman arz ve talep olmayabilir.
- İşlem ücretleri çok yüksek olmamakla birlikte, bilhassa ağın tıkanması veya zincir üstü emir defteri kullanılması halinde görece yüksek işlem ücretleri söz konusudur.
